Termin Antička Grčka odnosi se ne samo na područje današnje Grčke, već i na sva ostala područja koja su u antička vremena bila naseljena Grcima: Kipar, egejska obala Turske, Sicilija, južna Italija, kao i sva razbacana naselja na obalama Jadranskog, Mediteranskog i Crnog mora.

Umetnost antičke Grčke zauzima veoma važno mesto u istoriji – ona povezuje umetnost koja se javila u vreme prvih civilizacija na Bliskom Istoku i umetnost savremene Evrope.

Saznanja o muzici u antičkoj Grčkoj postoje zahvaljujući razvoju slikarsktva, arhitekture, vajarstva i književnosti. Sve ove umetnosti počele su intenzivno da se razvijaju u 8. veku pre nove ere. Ipak, glavni izvori za proučavanje muzike iz tog vremena bile su rasprave grčkih filozofa i muzičkih teoretičara.

Muzika je u antičkoj Grčkoj bila veoma cenjena. Smatrala se darom bogova. Njeno ime potiče od reči Muses, koja se odnosi na boginje, ćerke vrhovnog grčkog boga Zevsa i boginje Mnemozine. Bilo ih je 9, a predvodio ih je bog Apolon. Muze su bile zaštitnice pesništva, umetnosti i nauke i verovalo se da inspirišu pesnike, slikare i muzičare.

Bilo da se radilo o venčanju ili sahrani, o verskom obredu, javnoj svečanosti, takmičenju ili čak poljskim radovima, sve ove aktivnosti bile su obavezno praćene muzikom. Ipak, muzika nije služila samo za zabavu, već je bila veoma cenjena i kao umetnost. Imala je veliku ulogu u vaspitanju dece. Ljudi koji su se bavili muzikom smatrani su obrazovanim ljudima, pa su imali i bolji položaj u društvu. Čak je i Platon rekao: „Što je u državi bolja muzika, bolja će biti i država“.

Stari Grci delili su muziku na dobru i lošu. Verovali su da ona ima veliku moć i da može da utiče na čoveka pozitivno ili negativno, u zavisnosti od toga u kojoj se lestvici izvodi. Čak su verovali da može i da izleči bolesne.

Verovatno ste već čuli mit o Orfeju, jednom od najvažnijih pesnika i muzičara antike. Njegova muzika imala je moć da umiri divlje zveri, da pomera drveće i kamenje, pa čak i da zaustavi reke. Na žalost, iako je bio veliki muzičar, Orfej nije imao sreće u ljubavi – njegova voljena Euridika umrla je od ujeda zmije. Orfej je tada uzeo svoju liru i zaputio se u podzemni svet, kako bi pokušao da je vrati među žive.

Svojom muzikom uspeo je da začara troglavog psa Kerbera koji je stajao na ulazu u Had. Kada je došao do Hada i Persefone, koji su vladali podzemnim svetom, svojom tužnom pesmom uspeo je da ih očara. Dopustili su mu da povede Euridiku sa sobom, ali pod jednim uslovom – ne sme da se okreće ka njoj sve dok ne izađu na svetlost dana. Orfej je tada krenuo ka izlazu, međutim nije bio siguran da li ga Euridika prati. Mučen sumnjama i čežnjom, okrenuo se. Istog trenutka, zauvek je izgubio svoju dragu. Probao je da se ponovo vrati u Podzemlje, ali ovoga puta vrata Hada ostala su zatvorena.

I N S T R U M E N T A R I J U M

Najpopularniji instrumenti u antičkoj Grčkoj bili su lira i kitara od žičanih i aulos od duvačkih.

ŽIČANI INSTRUMENTI

LIRA je kao rezonator imala kornjačinu koru, a KITARA drvenu kutiju. Prema grčkoj mitologiji, lira je nastala tako što je bog Hermes veliki kornjačin oklop pokrio životinjskom kožom i rogovima od antilope.

Oba instrumenta imala su žice iste dužine, koje su proizvodile samo jedan ton, čija je visina zavisila od debljine i napetosti žice. Broj žica se vremenom stalno povećavao – u početku ih je bilo 5, zatim 8, u 5. veku pre n.e. 11, a kasnije čak i 15 – 18. Sviralo se prstima ili trzalicom (tzv. plektron).

Lira je bila više namenjena kućnom muziciranju, a njeno učenje je bilo obavezno kod omladine, naročito u Atini.

KITARA je bila vrlo slična liri (pripadale su istoj porodici instrumenata). Koristila se uglavnom za solističke napeve, na koncertima. Bila je malo komplikovanija za sviranje od lire. Desnom rukom bi se izvodio napev (trzanjem žica prstima i trzalicom), a levom rukom bi se svirala pratnja. Ovaj instrument povezivao se sa bogom Apolonom.

I lira i kitara smatrani su instrumentima čiji zvuk donosi vedrinu i duševnu ravnotežu.

Ako vas zanima kako je sve to zvučalo, pogledajte sledeći snimak:

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=aDfwUQXBilE[/youtube]

Ostali žičani instrumenti:

• Harfe (psalterione) stranog porekla -> velika egipatska harfa u obliku polumeseca zvala se SAMBUKA
• Jednožični monokord

DUVAČKI INSTRUMENTI

Najpopularniji duvački instrument u antičkoj Grčkoj bio je AULOS. Sastoji se iz drvene cevi sa rupicama, koja je otvorena na kraju, i dvostrukog jezička (slično današnjoj oboi). Pravio se od trske, šimšira, obične ili slonove kosti.

DIAULOS (dvostruki aulos) sastojao se iz dve odvojene cevi, koje su mogle biti iste ili različite dužine. Obično su tonovi desne cevi bili dublji, tako da se na njoj izvodila melodija, dok je leva cev proizvodila visoke tonove, koji su bili pratnja. Pratnja je mogla biti i jedan isti ton (bordun).

HROMATSKI AULOS razvio se kasnije. Imao je mnogo više mogućnosti, tako da je i melodija koja se na njemu izvodila bila mnogo bogatija.

Na aulosu se sviralo pri verskim obredima, na gozbama, na vežbalištu, u vojsci. Smatrao se instrumentom uzbuđenja i strasti, a bio je povezivan sa bogom Dionisom. Koristio se sve do 5. veka nove ere.

Evo i jednog snimka sviranja na diaulosu:

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=PCNnzzeurcw[/youtube]

Ostali duvački instrumenti:

• Flauta ili monoklamna (jednocevna) siringa (syrinx)
• Panova frula ili poliklamna siringa, sastojala se od niza povezanih cevi različite dužine; predstavlja preteču usne harmonik

Ostali instrumenti

Od UDARALJKI, najviše su se koristile kastanjete, bubnjići i cimbal (činele).

Treba pomenuti i hidraulis, prvi instrument sa dirkama, koji je izgledao kao današnje orgulje, a radio je na vodeni pogon 😉

SLEDI: Oblici starogrčke muzike

*slike: o1, o2, o3, o4, o5, o6 i o7.

Napomena: zahvaljujem se profesorki Lejli Džambazov za pomoć u pisanju ovog teksta! 🙂